هوش اطلاعات باليني: مفهومي نو در عرصه پزشکي مبتني بر شواهد

چکیده

اطلاعات سلامت نقش مهمي در افزايش آگاهي جامعه از مسائل بهداشتي، افزايش قدرت سازگاري افراد با محيط پيرامون و نيز بهبود کيفيت زندگي انسان‌ها دارد (1). پزشکان نيز براي پيشگيري، تشخيص، درمان و توانبخشي بهتر بيماران نياز به اطلاعات باليني معتبر دارند؛ اين اطلاعات بايد بر اساس شواهد علمي کافي و روزآمد باشد. پزشکي مبتني بر شواهد (Evidence-Based Medicine) حاصل اين نوع نگاه به حوزة پزشکي است. در اين عرصه پزشکان ضمن داشتن دانش و تجربه تخصصي بايد با منابع اطلاعات باليني و نيز فناوري‌هاي مرتبط با دسترسي به اين اطلاعات آشنايي کافي داشته باشند. صاحب الزماني و همکاران به نقل از سلطاني و احمدي ابهري بيان مي کنند «در واقع استفاده از بهتـرين شـواهد، شـواهدي اسـت كـه از پژوهش هاي باليني با حداقل خطا بـر روي بيمـاران بـه دسـت مي¬آيد و كارآمدي و بي خطري رژيم هـاي درمـاني، پيشـگيري، ارزش تست هاي تشخيصي و ساير موارد بهداشتي درماني را در شرايط مختلف بيمـار در نظر مي گيرد. در حقيقت، پزشكي مبتني بر شواهد مـي آمـوزد كـه چگونه استفاده كنندگان خوبي از اطلاعـات باشيم» (2). امروزه تصميم‌گيري باليني بر اساس قضاوت ذهني، حدس و شهود صرف صورت نمي گيرد. تصميم‌گيري باليني بايد بر اساس دانش و تجربه پزشک، همفکري و مشورت همکاران، در نظر گرفتن بازخورد هاي بيمار و نيز استفاده از شواهد علمي اتفاق بيفتد. هرچه دانش پزشکان شواهد کافي، روزآمد و معتبر براي يک وضعيت خاص مانند بيماري داشته باشند، تصميم‌گيري و اقدام درماني آسان‌تر و نتيجه اثربخش و موفقيت‌آميزتر خواهد بود. اين توانايي و قابليت، را مي توان هوش اطلاعات باليني (Clinical Information Intelligence) ناميد. اين اصطلاح اقتباسي از هوش فناوري مي‌باشد که هوش فناوري عبارت است از: توانايي و قابليت تصميم‌گيري آگاهانه متخصصان فناوري در خصوص وضعيت فعلي و آينده فناوري در يک سازمان و فرصت‌ها و چالش هاي استفاده از آن (3). در واقع هوش اطلاعات باليني، توانايي پزشک در انتخاب بهترين تصميم بر اساس شواهد، تجربيات خود و همکاران و توجه به ارزش هاي بيمار مي باشد. نظام بهداشت و درمان به‌ويژه مراکز آموزشي-درماني نيازمند پزشکان با قابليت هوش اطلاعات باليني هستند. اين قابليت به تصميم‌گيري بهتر و دقيق‌تر پزشکان، افزايش رضايت بيماران و افزايش کيفيت زندگي بيماران منجر خواهد شد. براي کسب و ارتقاي اين قابليت لازم است پزشکان با منابع کسب اطلاعات باليني مانند پايگاه‌هاي اطلاعاتي مبتني بر شواهد و منابع پايه تخصصي آشنايي کافي داشته باشند. همچنين آن¬ها بايد داراي توانايي ها و قابليت هاي شناختي- رفتاري باشند. اما با توجه به سرعت تغييرات در حوزة اطلاعات باليني و نيز فناوري‌هاي بازيابي اطلاعات باليني، لازم است کتابداران و اطلاع‌رسانان پزشکي با سياست گذاري، آموزش و برنامه‌ريزي‌ منسجم، زيرساخت دسترسي، استفاده و اشاعه اطلاعات باليني و نيز آموزش ذينفعان (پزشک و بيمار) را فراهم نمايند. پزشکان با شرکت در اين دوره‌هاي آموزشي به ارتقاي قابليت‌ها و هوش اطلاعات باليني خود مي‌افزايند و افزايش دانش پزشکي بيماران از طريق اطلاع درماني و ارائه بازخورد و مشارکت در تصميم گيري باليني (4و5) به عملکردي شدن هوش اطلاعات باليني کمک مي کنند. همچنين متخصصان فناوري اطلاعات سلامت نيز بستر لازم براي تله¬مديسين جهت مراقبت هاي بهداشتي و تشخيص و نيز توليد نرم افزارهاي کاربردي براي دسترسي پزشکان به اطلاعات سلامت معتبر را فراهم مي آورند. به طور خلاصه قابليت‌هايي که به ارتقاي هوش اطلاعات باليني پزشکان مي‌افزايد شامل قدرت ارزيابي نقادانه شواهد علمي، ارتباط علمي با ساير همکاران در سراسر جهان، علاقه‌مندي و نگرش مثبت به حرفه تخصصي، تحليل‌ شرايط متفاوت بيماران، قدرت بهره‌گيري از دانش و تجربه کادر درمان در تصميم‌گيري باليني و نيز توانايي شناسايي فرصت‌ها يا تهديدهاي اطلاعات باليني براي خود و سازمان مادر مي باشد.

کلید واژه ها: هوش اطلاعات بالینی, پزشکی مبتنی بر شواهد