جستاری بر انتقال دانش اپیدمیولوژی

چکیده

دانش مجموعه ای نظام مند از تجربیات، اطلاعات موجود، ارزش ها، و نگرش های کارشناسی است که زمینه ای برای بهره گیری از تجربیات، اطلاعات جدید و ارزشیابی به دست می‌دهد (1). اپیدمیولوژی علم مطالعه ی چگونگی وقوع، گسترش و بررسی تعیین کننده های حالات و وقایع مرتبط با سلامتی در یک جمعیت معین و استفاده از این یافته ها برای مدیریت مسائل بهداشتی و درمانی می باشد. مهم ترین اهداف اپیدمیولوژی شامل برنامه‌ریزی برای خدمات سلامتی، کاهش میزان ابتلا و مرگ ناشی از بیماری ها، تعیین سیر طبیعی بیماری‌ها به منظور شناخت بهترین نقطه برای شروع درمان های موثرتر و اعمال سطوح مختلف پیشگیری، ارزشیابی و مقایسه برنامه های پیشگیری و درمانی موجود در نظام سلامت و در نهایت کاربرد نتایج بررسی های انجام شده برای ایجاد قوانین و سیاست‌های مرتبط با سلامتی می باشد (2).حد واسط تولید دانش و کاربرد آن در بهبود و حل مسائل، انتقال و چگونگی انتقال آن می‌باشد. تولید اطلاعات ارزشمند به خودی خود منجر به حل مشکلات سلامتی و پیشرفت جامعه نخواهد شد مگر زمانی که اطلاعات و دانش حاصل به نحو موثری انتقال یافته و مورد استفاده و بهره برداری قرار گیرد (3). انتقال دانش (Knowledge Transfer) عبارت است از فرایند به اشتراک گذاری یا انتشار دانش با افراد، گروه ها و سازمان ها به منظور استفاده بهینه از یافته های آن. هدف نهایی از انتقال دانش اپیدمیولوژی تغییر در اطلاعات، نگرش و رفتار ارائه دهندگان خدمات، مردم، بیماران و مدیران می‌باشد. برای انتقال دانش کارآمد، تولید اطلاعات استاندارد و متناسب با نیازها و توانمندی های گروه های هدف و همچنین تغییر و بهبود رابطه بین تولیدکنندگان علم و بهره گیران از شواهد علمی دو اصل غیر قابل انکار هستند (4). جهت تضمین ارتباط مطلوب بین افراد استفاده کننده از دانش و افراد تولیدکننده دانش، حیطه ترجمه دانش (Knowledge Translation) ایجاد شده است که در بسیاری از مواقع به اشتباه با انتقال دانش به جای هم استفاده می شوند.برای انتقال دانش اپیدمیولوژی نیاز هست تا روش های ویژه اپیدمیولوژیک مانند مدل‌سازی معادله های ساختاری (Structural Equation Modeling) و تحلیل شبکه‌های اجتماعی با استفاده از شیوه ها و ابزارهای مختلف به منظور شناسایی و تحلیل عوامل بازدارنده و تسهیل کننده، به کار گرفته شوند.

تحلیل شبکه های اجتماعی

شبکه اجتماعی شامل مجموعـه ای از سازمان ها یا افراد می باشد که از طریـق روابـط اجتمـاعی مانند دوستی، همکار بودن یا تبادل اطلاعات با یکدیگر در ارتباط هستند. به عبارت دیگر شبکه ی اجتماعی، الگویی ارتباطی است که مردم را به هم متصل می کند و یا پیوندهـایی است که افراد را با گروه هایی از مردم مرتبط می سازد.تحلیل شبکه اجتماعی روش تشخیصی قدرتمندی برای الگوی ارتباطات میان اعضای یک گروه و شامل مجموعه‌ای از روش های تحلیل گراف خاص است. کشف منابع نهفته در روابط و شبکه های اجتماعی و آشکار شدن نقش و اهمیت آن‌ها، توجه بسیاری از دانشمندان را به این نکته ی مهم جلب کرده است که ریشه ی بسیاری از مشکلات جامعه را باید در این حوزه جستجو کرد (5). در تحلیل شبکه های اجتماعی می توان افراد تاثیرگذار را شناسایی کرده و از ایشان در زمینه تبلیغ دانش مورد نظر، ترغیب و تشویق افراد در زمینه کاربرد آن دانش بهره جست. تحلیل شبکه های اجتماعی می‌تواند در تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و تعیین خط‌مشی‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد. شبکه های اجتماعی نه تنها به عنوان یک عامل کلیدی در انتقال دانش بلکه در خلق دانش و معنای جدید نقش اساسی دارد. به عبارت دیگر اشتراک دانش بین افراد مختلف منجر به ایجاد دانشی می شود که بالاتر از مجموع دانش هر فرد است. بنابراین، ارتباطات میان افراد در شبکه، انتقال و خلق دانش را راحت تر می کند. از آنجا که دانش در ارتباطات موجود در شبکه جا گرفته است، هر چه ارتباطات قوی‌تر باشد مقدار دانشی که منتقل می‌شود بیشتر است.

مدل سازی معادلات ساختاری

مدل سازی معادله ساختاری به طور معمول ترکیبی از مدل‌های اندازه گیری و مدل‌های ساختاری است. بر مبنای مدل‌های اندازه گیری، محقق تعریف می‌کند که کدام متغیر مشاهده شده معرف کدام متغیر پنهان هستند و بر پایه مدل ساختاری مشخص می‌شود که کدام متغیرها با یکدیگر همبسته‌اند. به این ترتیب با بهره گیری از این مدل‌ها می‌توان به طور همزمان به ارزیابی کیفیت سنجش متغیرها و مقبولیت اثرات مستقیم و غیر مستقیم و همچنین تعامل‌های تعریف شده میان متغیرها پرداخت.مدل معادلات ساختاری یک رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای پنهان (Latent) می باشد و از طریق این رویکرد می توان با استفاده از داده های همبستگی، آزمایشی و غیرآزمایشی پذیرش و کاربرد دانش را در جوامع آزمون کرد (6).براساس مطالب گفته شده، هدف نهایی از انتقال دانش اپیدمیولوژی تغییر در اطلاعات، نگرش و رفتار ارائه‌دهندگان خدمات، مردم، بیماران و مدیران می باشد. تولید اطلاعات استاندارد و متناسب با نیازها و توانمندی‌های گروه های هدف و همچنین تغییر و بهبود رابطه بین تولیدکنندگان علم و بهره گیران از شواهد علمی دو اصل غیرقابل انکار برای انتقال دانش کارآمد هستند. مدل سازی معادله های ساختاری و تحلیل شبکه های اجتماعی از جمله مهم ترین منابع در شناسایی نقاط قوت و ضعف و بهبود انتقال دانش اپیدمیولوژی به شمار می آیند.