وضعیت سواد محیط‌زیست و ارتباط آن با اخلاق زیست‌محیطی در بین دانش‌آموزان مدارس دوره متوسطه

چکیده

زمینه. برای طرح هر برنامه آموزشی در زمینه ارتقا فرهنگ زیست محیطی دانش آموزان، باید وضعیت جاری سواد زیست محیطی آنان مورد سنجش قرار گیرد. لذا هدف این تحقیق ارزیابی سواد حفاظت محیط زیست و ارتباط آن بااخلاق زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه به‌عنوان نسل جوان یک کشور خاورمیانه‌ای بود.
روش کار. این پژوهش توصیفی - پیمایشی در شهر خوی مرکز شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی در ایران در سال 1401انجام شده است. جامعه نمونه 14.000 دانش‌آموز دوره متوسطه این شهر بود. حجم نمونه براساس فرمول کوکران 350 نفر تعیین شد و به‌صورت خوشه‌ای دو مرحله ای انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق‌ساخته در چهار بخش دانش، نگرش، عملکرد و اخلاق محیط زیست بود. روایی پرسشنامه به وسیله پانل خبرگان از حوزه ی محیط‌زیست و آموزش و پرورش به تعداد سه نفر از هر کدام از طریق فرم سنجش استاندارد نسبت روایی محتوا (CVR) انجام گردید. نسبت روایی پرسشنامه بالاتر از 79/ 0 محاسبه شد. پایایی پرسشنامه در یک جامعه کوچک مقدماتی (مطالعه پایلوت) انجام شد و مقدار پایایی با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ 76/ 0 محاسبه شد. داده های پرسشنامه با استفاده از نرم افزار اکسل جمع آوری شد و با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ی 22 با آزمون‌های آماری ناپارامتریک من ویتنی و اسپیرمن تجزیه و تحلیل گردیدند.
یافته‌ها. نمره میانگین دانش محیط زیست 6/ 87، نگرش 5/ 84، عملکرد 6/ 50 و اخلاق 82 درصد به‌دست آمد. بین این چهار متغیر همبستگی معنی داری با ضرایب همبستگی دانش با نگرش 51/ 0، دانش با رفتار 2/ 0، دانش با اخلاق 36/ 0، نگرش با رفتار 47/ 0، نگرش با اخلاق 51/ 0 و رفتار با اخلاق 47/ 0 به‌دست آمد. با افزایش پایه تحصیلی، نمره دانش زیادتر شده اما تاثیری روی سه متغیر دیگر نداشت. متغیر میزان تحصیلات والدین دانش‌آموزان، فقط روی مولفه ی دانش تاثیر مثبت داشت. اختلاف در نمرات دانش، نگرش و اخلاق پسران و دختران معنی دار نبود اما نمره رفتار پسران پنج درصد بیشتر بود. بین نمرات هر چهار متغیر با وضعیت مالی خانواده ارتباط معنی داری وجود نداشت.
نتیجه‌گیری. دانش آموزان دوره متوسطه اول شهر خوی سطح دانش، نگرش و اخلاق نسبتا مطلوب (نمره 85 درصد) اما سطح رفتار و عملکرد زیست‌محیطی ضعیف (6/ 50 درصد) داشتند. لذا استنباط می شود دانش و نگرش کسب شده عمیق و موثر نبوده تا منجر به بهبود مطلوب رفتار محافظتی از محیط زیست شود بنابراین لازم است از سطح پیش دبستانی و دبستان سواد و اخلاق زیست محیطی کودکان فرهنگ‌سازی گردد.

کلید واژه ها: سواد محیط زیست, حفاظت از منابع طبیعی, اخلاق محیط زیست