کنفرانس‌های یغماگر: چالشی در حال رشد برای محققین علوم پزشکی

چکیده

این یادداشت قصد دارد تا بر روی مسئله‌ی رو به رشد کنفرانس­ های یغماگر (Predatory Conferences)، ویژگی‌های آن‌ها و تأثیرات عمیقی که بر روی دانشجویان دکتری و اعضای هیئت علمی می‌گذارند، روشنگری کند. با وجود اینکه موضوع کنفرانس ­های یغماگر موضوع جدیدی نیست و حداقل یک دهه سابقه دارد، اما غفلت از آن موجب رشد مجدد آنها گردیده است (1). همچنین این یادداشت، به بررسی استراتژی‌های دفاعی مختلفی می‌پردازد که محققان می‌توانند برای مقابله با این شیوه‌های یغماگرانه به کار گیرند. جامعه‌ی علمی با افزایش آگاهی و تشویق اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند از اصالت کار علمی صیانت کند و از توسعه‌ی محیط‌های پژوهشی معتبر حمایت نماید. تبادل ایده‌ها از طریق کنفرانس‌های پزشکی واقعی، نقشی حیاتی در پیشبرد تحقیقات پزشکی ایفا می‌کند. این امر منجر به همکاری، انتشار کشفیات جدید و در نهایت، تسریع پیشرفت در بهبود مراقبت از بیمار می‌شود. با این حال، یک روند نگران‌کننده به نام "کنفرانس ­های یغماگر" ظهور کرده است. عبارت انتشارات و نشست‌های یغماگر برای اولین بار توسط جفری بل (Jeffrey Beall) مطرح شد. وی لیستی از مجلات، ناشران و کنفرانس‌های یغماگر را در سال 2013 در وبلاگ شخصی­اش منتشر کرد و با این کار پرده از روی این سوء استفاده علمی برداشت، اما در فاصله زمانی اندکی وبلاگ وی بسته شد (2). این اقدام جفری بلز نتایج موثری داشت؛ به‌طوری‌که در سایه این روشنگری‌ها وزارت بهداشت نیز اقدام به تهیه لیست مجلات نامعتبر می‌نماید. با بسته شدن لیست وی، دوباره کنفرانس‌ها و نشست‌های جعلی یغماگر افزایش یافته­اند. افزایش این موضوع نشان می­ دهد نیاز به توجه، سیاست‌گذاری و آگاهی­ رسانی جاری وجود دارد و همچنان بر عهده متخصصین اطلاعاتی است که به ارتقاء سواد اطلاعاتی جامعه علمی بپردازند.

ویژگی‌های کنفرانس‌های یغماگر
کنفرانس‌ها و نشست­های یغماگر با ژورنال­های یغماگر ویژگی‌های مشترکی دارند و شیوه‌های مختلفی مانند ارسال انبوه دعوتنامه­ ها به محققان را به کار می‌گیرند (3). شناسایی این کنفرانس­ ها روزبه‌روز مشکل­ تر می­ شود چرا که از روش­ های پیچیده­ای برای پنهان­ سازی هدف اصلی خود، که همان بهره­ برداری تجاری است، استفاده می­ کنند. این کنفرانس‌ها مشابه ژورنال های یغماگر هستند و با فقدان فرآیند مناسب داوری همتا (Peer Review) و هزینه‌های ثبت‌نام بالا مشخص می‌شوند. برگزارکنندگان اغلب از فشارهایی که بر محققان و دانشجویان دکتری برای انتشار و ارائه کارشان وجود دارد، سوءاستفاده می‌کنند و محققان جوان گمان می­ کنند می­توانند از این طریق به پیشرفت حرفه‌ای خود و تقویت رزومه‌شان کمک کنند. این کنفرانس­ ها با فقدان فرآیند دقیق داوری همتا، به راحتی تحقیقات کم‌کیفیت را که اغلب فاقد داوران واجد شرایط با تخصص در زمینه علوم پزشکی هستند، می‌پذیرند (4). این امر باعث ایجاد بستری برای انتشار اطلاعات پزشکی گمراه‌کننده یا بدون پشتوانه می‌شود.

پیامدهای کنفرانس‌های یغماگر در تحقیقات پزشکی
پیامدهای کنفرانس‌های یغماگر در تحقیقات پزشکی عموما دامنه‌دار هستند. این کنفرانس­ ها اعتبار تحقیقات پزشکی واقعی را تضعیف می‌کنند و به‌طور بالقوه پیشرفت‌هایی را که می‌توانند مراقبت از بیمار را بهبود بخشند، به تأخیر می‌اندازند یا مانع آن‌ها می‌شوند. متخصصان مراقبت‌های بهداشتی که توسط این کنفرانس‌ها گمراه‌ شده‌اند، ممکن است تصمیمات مهم در درمان را بر اساس تحقیقات ناقص اعمال کنند که سلامت بیمار را به خطر می‌اندازد. علاوه بر این، اعتماد عموم به اعتبار یافته‌های تحقیقات پزشکی تضعیف شده (5) و به‌طور بالقوه باعث دلسردی از شرکت در کارآزمایی‌های بالینی و پای‌بندی به پزشکی مبتنی بر شواهد می‌شود. این کنفرانس‌های فریبنده همچنین تأثیر مخربی بر دانشجویان دکتری و اعضای هیئت علمی در رشته‌های پزشکی دارند. منابع مالی، که اغلب برای دانشجویان دکتری محدود است، به دلیل هزینه‌های بالای ثبت‌نام، سفر و اقامت مرتبط با این رویدادهای یغماگر از بین می روند (6).

تبعات این کنفرانس ­ها بر دانشجویان دکتری و اعضای هیئت علمی در کشورهای در حال توسعه
این رویدادهای فریبنده خود را به عنوان پلتفرم‌های مشروع برای تبادل علمی جا می‌زنند، اما هدف واقعی آن‌ها سوءاستفاده از محیط علمی، به ویژه محققان جوان در حیطه علوم پزشکی است. با اینکه این کنفرانس­ ها کم و بیش در همه جا وجود دارند، اما جامعه هدف، بیشتر کشورهای در حال توسعه هستند (7) ارائه در چنین کنفرانس‌هایی نه تنها هیچ سود علمی ملموسی به همراه ندارد، بلکه می‌تواند اعتبار علمی فرد را نیز خدشه‌دار کند. بازپس گیری (Retraction) مقالاتی که با کنفرانس‌های یغماگر مرتبط هستند، می‌تواند به طور جدی به سابقه دانشگاهی افراد آسیب برساند. در این میان نقش اعضای هیئت علمی، به ویژه کسانی که دانشجویان دکتری را راهنمایی می‌کنند بسیار تاثیرگذار است، زیرا توصیه‌های نادرست می‌تواند باعث اتلاف وقت و منابع مالی دانشجویان گردد. اتلاف هزینه تنها یک جنبه از تبعات شرکت در این‌گونه کنفرانس‌هاست؛ زیرا نه تنها این امر می‌تواند بر کل بودجه‌ی یک برنامه­ ی‌ دکتری تأثیر بگذارد و به‌طور بالقوه فرصت‌های تحقیقات آتی، سفر به کنفرانس‌های واقعی و دسترسی به منابع ضروری را محدود کند، بلکه زمان و تلاشی که برای آماده‌سازی و شرکت در این کنفرانس‌ها صرف می‌شود، از فعالیت‌های تحقیقاتی واقعی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان می‌کاهد. در یک تصویر کلی‌تر، رشد کنفرانس‌های یغماگر می‌تواند کیفیت کلی ارتباطات دانشگاهی را کاهش دهد و تشخیص بین تحقیقات دقیق و سطح پایین را دشوارتر کند و همچنین، تعاملات مکرر با کنفرانس‌های یغماگر می‌تواند اعتماد به فرآیندهای علمی و مؤسسات دانشگاهی را خدشه‌دار کند.

شناسایی و اجتناب از کنفرانس‌های یغماگر
برای مقابله با شیوع کنفرانس‌های یغماگر، افزایش سواد اطلاعاتی جامعه با چندین استراتژی توصیه می‌شود:
· برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهایی برای آموزش محققان در مورد کنفرانس‌های یغماگر. ارائه نمونه‌های روشن و علائم هشداردهنده می‌تواند به محققان در تصمیم‌گیری آگاهانه کمک کند.
· تشویق محققان به تأیید اعتبار کنفرانس‌ها از طریق فهرست‌های معتبر و مشورت با همکاران.
· تدوین دستورالعمل‌های روشن برای دلسرد کردن مشارکت در کنفرانس‌های یغماگر و عدم تایید چنین فعالیت‌هایی برای ارتقاء یا ترفیع. مؤسسات می‌توانند لیست‌هایی از کنفرانس‌های شناخته شده و معتبر را ارائه دهند.
· ایجاد برنامه‌های قوی برای راهنمایی دانشجویان که در آن اعضای هیئت علمی با تجربه، محققان جوان را در مسیر عرصه علمی، از جمله شناسایی کنفرانس‌های معتبر، راهنمایی می‌کنند.
· ایجاد لیستی مشابه مجلات نامعتبر برای کنفرانس­ ها و نشست­ های یغماگر توسط وزارت بهداشت با اجرای این استراتژی‌ها، جامعه علمی می‌تواند محققان را از دام‌ کنفرانس‌های یغماگر محافظت کند و از اصالت کار علمی اطمینان حاصل نماید. مبارزه با شیوع این‌گونه کنفرانس‌ها نیازمند رویکردی چندوجهی در جامعه‌ی تحقیقات پزشکی است (8) محققان باید تشویق شوند تا از پایگاه‌های داده‌ی کنفرانس‌های معتبر پزشکی که توسط انجمن‌ها و سازمان‌های پزشکی تأسیس شده‌اند، استفاده کنند. به طور خلاصه می‌توان گفت ظهور کنفرانس‌های یغماگر، تهدیدی جدی برای اصالت تحقیقات پزشکی است. محققان، مؤسسات و سازمان‌های بهداشتی مسئولیت مشترکی برای مبارزه با این شیوه‌های فریبنده دارند. با ترویج فرهنگ آگاهی و اجرای فرآیندهای تأیید قدرتمند، می‌توان از کیفیت تحقیقات پزشکی و اطمینان از شیوه‌های مبتنی بر شواهد که در نهایت به بهبود مراقبت از بیمار منجر می‌شود، صیانت نمود.