اشتراک‌گذاری داده‌های باز پژوهشی: رویه مجله تصویر سلامت

چکیده

از شماره اول سال میلادی 2026 (برابر دی ماه 1404) مجله تصویر سلامت از نویسندگان مقالات درخواست خواهد نمود تا داده‌های پژوهشی خود را در مخزن داده‌های باز Data Repository مربوط به کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی تبریز به اشتراک بگذارند. این در حالی است که پیش از این، مجله در موارد خاص از نویسندگان درخواست ارسال یا بارگذاری داده‌ها را می‌نمود. تحقیقات نشان داده است که داده‌های باز برای ناشران محصولات انتشاراتی مانند مجله و مقاله و نیز جامعه علمی تاثیر دارد. لذا در این سرمقاله ضمن اطلاع‌رسانی سیاست مجله در خصوص اشتراک‌گذاری باز داده‌های پژوهشی، به برخی از مزایای آن بر ناشران، پژوهشگران، و جامعه پرداخته و در نهایت به‌طور خلاصه به چالش‌های احتمالی اشتراک گذاری باز داده‌های پژوهشی در مخازن داده اشاره می‌نماییم.

الف) ناشران مجلات و مقاله‌ها

ناشران برای افزایش اعتبار، شفافیت، حمایت از علم باز، و افزایش رویت‌پذیری مقالات منتشر شده، از اشتراک‌گذاری داده‌های باز حمایت می‌نمایند. مقالاتی که با داده‌های باز منتشر می‌شوند معمولا استناد بیشتری دریافت می‌کنند و بیشتر رویت‌پذیر می‌شوند؛ یعنی از اثر اجتماعی و اثر استنادی بالاتری برخوردارند. دسترسی هوش مصنوعی مولد به داده‌های باز از طریق مخازن باز برای پرس‌وجو‌ها و تعاملات، راحت‌تر و بیشتر است و این امر هم به رویت‌پذیری کمک افزونی می‌کند. به علاوه راهنمای اخلاق انتشاراتی Best Practice مانند COPE، WAME و ICMJE در مورد انتشار و اشتراک‌گذاری داده‌های مقالات به‌صورت باز توصیه تشویقی و الزامی دارند. ذخیره داده در Repository باعث پذیرش آسان‌تر مقاله و رعایت اصول اخلاق پژوهش و FAIR Data می‌شود. یعنی چهار معیار قابل یافتن (Findable)، قابل دسترسی (Accessible)، میانکنش‌پذیری (Interoperable)، و استفاده مجدد (Reusable) را فراهم می‌کند.

ب) پژوهشگران

اثر Open Data Sharing بر روی پژوهشگران و نویسندگان از ابعاد مختلف از جمله افزایش مشاهده‌پذیری، شفافیت و اعتماد، امکان استفاده مجدد از داده‌ها، افزایش و توسعه همکاری، و جلوگیری از تکرار پژوهش قابل ملاحظه است.

ج) برای جامعه

داد‌های باز نه تنها برای پژوهشگران مفید هستند بلکه سرمایه اجتماعی هستند که برای جامعه مزایای اقتصادی، اجتماعی، رشد و توسعه پایدار را به‌صورت مستقیم و غیرمسقیم از طریق دسترسی، استفاده از شواهد، شناسایی الگو‌های بیماری و رواج علم داده، تحلیل و پردازش داده‌ها را فراهم می‌کند.