جستاری بر پارادایم نوآوری باز در مواجهه با کووید-19

چکیده

ویروس کرونا به عنوان یک بیماری پاندمیک، دنیا را با شرایط سخت و بحرانی مواجهه کرده است. در این بین نظام ارائه خدمات سلامت در خط مقدم مقابله و کنترل این بحران قرار گرفته است. با توجه به شرایط خاص بحران و تهدید سلامت عمومی جامعه در کشور ایران، ضرورت خلاقیت و نوآوری برای مدیریت بحران کرونا بیش از پیش احساس می شود. نوآوری باز، پدیده‌ای است که تأثیر به سزایی در چرخه نوآوری، افزایش هزینه های تحقیق و توسعه و همچنین کمبود منابع دارد. با توجه به این مزایا و بهره گیری از ایده های نو، می توان شاهد کاهش آسیب و مدیریت بحران به ویژه بحران کووید- 19 باشیم.پارادایم نوآوری باز با بهره گیری از ایده های خارجی و داخلی بر موفقیت سازمان تأکید دارد. ایده اصلی که در پس نوآوری باز وجود دارد این است که دنیای وسیعی از دانش وجود دارد که سازمان نمی تواند به همه آن ها از طریق تحقیقات اختصاصی خودش دست یابد، لذا بایستی از سایر تحقیقات از طریق فرآیند اعطای مجوزها و ثبت اختراع یا خریداری از دیگر شرکت ها استفاده نماید. در این مدل، سازمان ها بخشی از فرآیند تحقیق و توسعه را برون سپاری می کنند، از ایده های خارجی استفاده کرده و مرتباً محصولات جدید رقبا و شرکت های پیشرو را رصد می کنند و در بعضی موارد هم با رقبا و دیگر مراکز تحقیقاتی، همکاری مشترك انجام می دهند (1، 2). مطالعات و شواهد نیز بیانگر این است که حوزه سلامت در روند نوآوری، ماهیت باز به خود گرفته است و مشارکت با بخش های خارجی به یک عامل کلیدی و یک قابلیت حیاتی در روند نوآوری تبدیل شده است (3، 4)؛ به این صورت که ایده های ارزشمند می توانند از بیرون سازمان سرچشمه بگیرند و روند فعالیت موفق از طریق مشارکت با عوامل بیرون باشد (5). نوآوری باز دارای معنای گسترده و وسیعی در حوزه سلامت می باشد (6). در زیر به آن اشاره شده است:

• نوآوری های فنی و بالینی: داروهای درمانی جدید، آزمایش های تشخیصی، دستگاه‌های پزشکی، نرم افزار، تکنیک های جراحی

• نوآوری های فرآیند و خدمات: موسسات جدید، مدل های تجاری، مدل های خدماتی، مسیرهای بالینی، نقش ها، آموزش و پرورش

• نوآوری های سیستم: نوآوری در سیاست،اصلاح سیستم ها

ویروس کووید- 19 در حال آزمودن سیستم های مراقبت سلامت کشورهاست و نظام ارائه خدمات سلامت ایران و بسیاری از کشورهای جهان با یکی از بحرانی ترین شرایط تاریخ خود دست پنجه نرم می کنند. این ویروس به عنوان یک بیماری نوظهور نه تنها بسیاری از دستاوردهای علوم پزشکی و بهداشتی را به چالش کشید، بلکه بخش قابل توجهی از بنیان های اجتماعی و سیاسی را نیز دچار تحول کرده است (7، 8). سرعت همه گیری ویروس و لزوم ارائه پاسخ‌های سریع و فراگیر موجب شده است که الگوهای مرسوم توسعه فناوری و مدیریت نوآوری، پاسخگوی شرایط فعلی نباشد. این محدودیت ها، محرک اصلی تجدید نظر در الگوی نوآوری فعلی است (9). باتوجه به نکات مطرح شده، هدف از پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش کلیدی است که؛ نقش پارادایم نوآوری باز در مواجهه با بحران کووید- 19 چه می باشد؟نیاز به اطلاعات و دانش درباره وضعیت همه گیری کووید-19 در بین جامعه جهانی، از مدل سازان بیماری های مسری گرفته تا مقامات دولتی و سازمان های بین المللی و نیز مردمی که در قرنطینه هستند یا باید فاصله اجتماعی را رعایت کنند، موجب پیشرفت راه حل ها و ابتکارات نوآورانه شده است. به طوری که در بحران کووید- 19، دفتر سیاست علوم و فناوری کاخ سفید، همه تحقیقات مربوط به کووید- 19 و ویروس سارس را منتشر کرده است تا محققان، پزشکان و آزمایشگاه ها را جهت کشف راه حل های رفع بحران ترغیب کند (8، 10). همچنین ناسا، یک چالش نوآوری باز را برای عموم مردم صادر کرد و هزاران پیشنهاد از افراد برای راه های مقابله با خطرات موجود در هوای آلوده به ویروس را دریافت کرد (8). در عین حال منابع انبوهی از روش های درمان بیماری کووید-19 و روش هایی برای طراحی و ساخت ماسک، ضدعفونی کننده دست و حتی اصلاح ونتیلاتور برای پشتیبانی همزمان از چندین بیمار نیز ارائه شده است (10). آمازون، در راستای جریان دانشی از داخل به بیرون در زمینه کسب و کار به کسب و کار (B2B)، زیرساخت فناوری اطلاعات داخلی خود را از وب سایت های مشتریان خارجی جهت رفع نیازهای فناوری اطلاعات اختصاص داد. در جریان بیماری کووید- 19، مدترونیک (Medtronic) طرح ونتیلاتور خود را باز نموده است و در اختیار افراد سازنده قرار داده و از حقوق مالکیت معنوی خود در مورد این طرح چشم پوشی کرده است (8، 10). از طرفی در مبارزه با همه گیری، نیاز به اطلاعات بیشتر، جهت اقدام سریع بسیار حیاتی است. گشودگی یا بازبودن اطلاعات و نوآوری، باعث ایجاد دانش در مکان های مختلف و افزایش سرعت و پیشرفت در یادگیری و مقابله با بیماری شده است. گشودگی، از سرمایه انسانی موجود در جهان برای مقابله با بیماری استفاده می کند و همچنین به سرمایه فیزیکی (مانند تجهیزات و الزامات) در دسترس برای آزمایش سریع راه حل های ممکن، کمک می نماید. کووید-19 موضوع مدیریت مالکیت فکری را در حوزه نوآوری و ایده های نوآورانه تحت تأثیر قرار داد. یک گروه از دانشمندان و حقوق دانان در ایالات متحده و اروپا "تعهد کووید باز" را آغاز کرده اند که متعهد می شوند درمقابل اشخاص دیگری که در تلاش برای یافتن راه حل هایی برای این همه گیری هستند، از حق مالکیت معنوی خود بگذرند (10). سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد ایجاد یک مجموعه حق ثبت اختراع را برای همه کسانی که در حال کارکردن بر روی ابتکارات کووید-19 هستند، فراهم کرده است. به عبارتی مبتکران، شرکت ها و دانشگاه ها، تشویق می شوند تا مالکیت فکری خود در مبارزه با کووید-19 را انتشار دهند چرا که احتکار مالکیت فکری در بهترین زمان ها بی-فایده بوده و حتی توجیه آن در مواقع بحرانی نیز دشوارتر می‌باشد (8، 11). باز بودن نوآوری هم برای پاسخ به همه-گیری همچون کووید-19 ضروری است و هم در شرایط عادی و در حوزه ها و موضوعات بحرانی دیگر. در اینجا پیشنهاداتی به منظور به کارگیری نوآوری باز در مدیریت بحران کووید-19 و حتی بعد پسا بحران، ارائه شده است:1- فراهم آوری شرایط اشتراک گذاری و تبادل اطلاعات ایمن برای پزشکان و مهندسان جهت تعامل عمیق با جامعه علمی، تا آنها بتوانند آزمایشات خود را آغاز کرده و به اشتراک بگذارند و از آزمایشات دیگران بیاموزند (8).2- همکاری با تیم حقوقی جهت مدیریت و گسترش مالکیت فکری علاوه بر این استفاده از مزایا برای خود صاحب اثر، دیگران نیز از منافع آن بهره مند شوند (8).3- توجه به شرکت های فناور، دانش بنیان، استارت‌آپ‌ها، خلاق و نوآور و شتاب دهنده در حوزه سلامت (12).4- آگاهی مدیران نسبت به این امر که با استفاده از نوآوری باز و انعطاف پذیری و برنامه ریزی می توان، بحران را مدیریت نمود (13).توجه و بهره گیری از ایده های جدید در شرایط بحرانی می تواند باعث کاهش آسیب پذیری در جامعه شود. در این راستا پارادایم نوآوری باز، از طریق آزمایش و تحقیق در سیستم سلامت عمومی کشور، امکان استفاده از دانش داخلی و بیرونی را فراهم و سرعت توسعه خدمات را جهت برون رفت از تنگناها و بحران هایی که سلامت عمومی کشور را به خطر می اندازد، فراهم می سازد. علاوه بر این در نوآوری باز نه تنها مالکیت فکری نوآوری به صورت انحصاری حفظ می شود بلکه به شکلی مدیریت می شود که باعث پیشرفت مدل کسب و کار صاحب اثر شده و امکان سودآوری بیشتر هم برای دیگران فراهم می شود. از این رو توجه به شرکت های نوپای متکی به فناوری و دانش بنیان کوچک و متوسط اهمیت خاصی پیدا می کند. همچنین پس از سپری کردن بحران کووید- 19، پیشنهاد می شود که محققان میزان تأثیر نوآوری باز بر مدیریت بحران در صنایع مختلف را بررسی کنند و به مقایسه نتایج بین کشورها در حوزه های جغرافیایی مختلف بپردازند. نهایتاً این امیدواری وجود دارد که جهانیان از ویروس جدید کرونا به عنوان یک تجربه واقعاً مشترک از یک بیماری مشترک بیاموزند که با سرعت، قدرت، خلاقیت، نوآوری و به اشتراک گذاری دانش، قفل بزرگترین چالش ها را می توان باز کرد.