چکیده
امروزه دستیارهای پژوهشی مبتنی بر هوش مصنوعی در تمام مراحل روش‌شناسی پژوهش، گردآوری داده، انجام مصاحبه‌های گروهی، نگارش، ویرایش، و آنالیز مطالعات کیفی استفاده می‌شوند (1). اما به نظر می‌رسد می‌توان از چت‌بات‌ها به عنوان منبع داده در چهارچوب تعامل انسان و کامپیوتر نیز استفاده کرد (2).
یکی از عناصر کلیدی در پژوهش‌های کیفی، رسیدن به اشباع نظری می‌باشد؛ به این معنی که گردآوری داده به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر داده جدید تولید نمی‌شود و محقق ادامه مصاحبه را غیر ضروری می‌داند (3). شاید در این مرحله، مکالمه با چت‌بات‌ها بتواند به‌عنوان یک منبع داده مکمل یا حتی جایگزین در مصاحبه‌های مطالعات کیفی مورد استفاده قرار بگیرد. بدیهی است تمام جوانب مربوط به معیار‌های ورود و خروج مانند سوابق و تجربیات قبلی مصاحبه‌شونده و زمینه‌های فرهنگی که مصاحبه در آن شکل می‌گیرد، باید در نظر گرفته شوند چرا که این معیارها در مصاحبه‌ها تاثیرگذارند. شاید هوش مصنوعی بتواند با دسترسی به داده‌های متنوع از لابه‌لای منابع گسترده، داده‌هایی را تولید کند که از لحاظ مفهومی غنی و مرتبط باشند و نگرش نوینی را ایجاد نمایند. با این حال، یکپارچگی و صداقت پژوهش باید رعایت شود، اما نه الزاما به آن شکلی که در مطالعات انسانی انتظار می‌رود رعایت شود. چون ما نمی‌توانیم معیار ورود خاصی مانند تجربه و سابقه کار واقعی یک انسان در یک سازمان، تجربیات سال‌های ابتلا به بیماری یک بیمار را در شرایط واقعی، و یا زمینه‌های فرهنگی و ایدئولوژیکی مشارکت‌کننده را در مورد یک چت‌بات به‌درستی تعریف و شناسایی نماییم. بنابراین مصاحبه با چت‌بات‌ها منجر به اشباع نظری نمی‌شود و شاید موجب تولید نتایج ناقص و ساختگی هم بشود. بنابراین، علاوه بر اینکه شفافیت در پژوهش و گردآوری داده باید رعایت شود؛ باید چارچوب‌های استفاده اخلاقی و درست از چت‌بات‌ها به جای انسان در مصاحبه نیز تعریف شود.